Soms vertelt nog wel eens iemand dat we een reptielenbrein hebben, of dat op stress­volle momenten onze ‘interne hagedis’ de regie overneemt. Niet alleen de min of meer alternatieve sector meent dat we een reptielenbrein hebben, ook veel officieel erkende coaches, trainers en grote bureaus verkondigen zulks. Maar nee, mensen hebben niet zoiets als een reptielenbrein, geen hagedis die bij moeilijke situaties het stuur van je overneemt. Het idee is onzin, al lang achterhaald, maar erg hardnekkig. De meeste mensen zoeken naar bevestiging van wat ze al denken te weten. Zodoende zijn ze onvoldoende kritisch op wat ze lezen. Zo blijven onzinnige of achterhaalde theorieën als ‘waarheid’ verspreid worden. Hoe zit het dan wel?

Dat vermaledijde brein

De theorie achter het reptielenbrein is ‘the triune brain’, het drievuldige brein. Bedacht in de jaren zestig van de vorige eeuw door de Amerikaanse neurofysioloog Paul MacLean, in Nederland gepopulariseerd door Piet Vroon. Dat drievuldig brein zou bestaan uit:

• het reptielenbrein – de automatische piloot;
• zoogdierenbrein – huisvest de emoties;
• het mensenbrein – het ‘denkend brein’ met het ‘gezond verstand’.

Ooit was de aanname dat onze hersenen in drie fasen zijn ontstaan en dat we aan die opbouw vastzitten. Dat van die drie fasen klopt niet, de veronderstelde opbouw ook niet. De evolutie is heel anders verlopen en hersenen en gedrag zitten een stuk complexer in elkaar –  niet alleen bij mensen. En de hersenen van reptielen zijn geen brein-met-ontbrekende-extra’s. Hoewel wetenschap­pelijke inzichten al decennia voorbij deze theorie zijn, blijft ze hardnekkig populair. Van gerenommeerde trainings- en advies­bureaus tot aan de alternatieve sector, de (onjuiste) simplificaties worden kritiekloos overgenomen en doorgegeven. Professionals zouden misschien iets meer moeite mogen doen, juist vanwege hun professionaliteit.

Waarom dan toch?

De mens wil graag eenvoud, dus als je de hersenen in een paar behapbare blokken verdeelt, lijkt het allemaal wat eenvou­diger en gemakkelijker te begrijpen. Toegegeven, de werkelijkheid is best complex en vraagt meer tijd en aandacht voordat je die begrijpt. Maar die werkelijkheid leidt tot betere strategieën, strategieën die echt werken.

Alternatieven

Eén mogelijkheid is om in de wetenschappelijke literatuur te duiken. Joseph Cesario et.al. leggen in Your Brain Is Not an Onion With a Tiny Reptile Inside de wetenschappelijke stand van zaken uit wat betreft de evolutie en de hersenen. (Current Directions in Psychological Science, Mei 2020). Ook online te lezen.

Een aanrader is verder Behave van Robert Sapolsky (ISBN 9781594205071). Tegenwoordig ook in Nederlandse vertaling verkrijgbaar (ISBN 9789464778830). Je komt er dan al snel achter dat de evolutie een stuk ingewikkelder is verlopen en dat bij stress niet alleen de hersenen een rol spelen. Zo worden er bijvoorbeeld buiten de hersenen stofjes als adrenaline en cortisol geproduceerd die een grote rol spelen.

Praktische info

Het kan ook anders. Er is genoeg toegankelijk materiaal te vinden, zoals een kort filmpje van Universiteit van Nederland. Een uitgebreidere, maar betere en meer accurate uitleg geeft Erik Scherder in een filmpje.

Het aardige van het verhaal van Scherder is dat het je ook laat zien wat je zoal kunt doen om met stress om te gaan. En dat is ook best effectief als de stress stevig oploopt.

Dus...

Loop niet achter flauwekul aan, maar zoek serieus naar achtergrondinformatie. Begrijp hoe stress écht werkt en je vindt dingen die écht werken.